Κριτική – Άνθρωπος και Χρόνος: Προσδοκίες και Ματαιώσεις

Ποίηση: Δρ Παναγιώτα Τσάτσου | Εικαστικά: Συλλογική συμμετοχή

Σε μια εποχή συνεχούς αβεβαιότητας, όπου το βίωμα του χρόνου μοιάζει περισσότερο με βάρος παρά με ροή, η συλλογή «Άνθρωπος και Χρόνος: Προσδοκίες και Ματαιώσεις» της Δρ Παναγιώτας Τσάτσου έρχεται να καταθέσει μια προσωπική και συνάμα καθολική ποιητική εξομολόγηση. Το έργο εν συνολω αποτελείται από 52 ποιήματα, ωστόσο εμπλουτίζεται από τη συμβολή πολλών διαφορετικών εικαστικών καλλιτεχνών, των οποίων τα έργα λειτουργούν ως συνομιλητές, αντανακλάσεις ή και αντίστιξη του λόγου.

Η ποίηση της Τσάτσου διακρίνεται για τη στοχαστικότητα, την υπαρξιακή της ένταση και τη σφιχτή γλωσσική οικονομία. Χρησιμοποιεί συχνά δομές επανάληψης και αντίθεσης για να αποδώσει ψυχικές καταστάσεις οριακές: ματαίωση, απώλεια, επιμονή, προσδοκία, αλλά και άρνηση. Στο ποίημα «Αζήτητος», για παράδειγμα, η αίσθηση της απόρριψης μεταφέρεται σχεδόν σωματικά μέσα από τον ρυθμό:

«Δεν θέλει εσένα. […] Δε μετράει εσένα.»

Η ίδια η γλώσσα μοιάζει να αμφισβητεί τη δύναμή της να πείσει ή να θυμίσει – λειτουργεί ως μαρτυρία αδυναμίας επικοινωνίας.

Αντίστοιχα, στο ποίημα «Γυρισμός», η επιστροφή δεν οδηγεί σε λύτρωση, αλλά σε μια αναμέτρηση με το παρελθόν που έχει πλέον αλλάξει αμετάκλητα:

«Στο σπίτι το παιδικό βήμα σαν έκανες, / δραγάτη δε βρήκες, το φόβο έζωσες.»

Η έννοια της επιστροφής μεταμορφώνεται σε πένθος για κάτι που δεν υπάρχει πια – ή που δεν υπήρξε ποτέ όπως το θυμόμαστε.

Στο ποίημα «Ανάστημα», η ποιήτρια υμνεί τον κόπο και την ανθεκτικότητα του ανθρώπου απέναντι στις αντιξοότητες:

«Στα αγριεμένα τα χέρια, το χάδι τύχη σπάνια στα χείλη μοιάζει.»

Η αντίληψη της τιμής και της δύναμης γεννιέται μέσα από τον μόχθο, όχι από την κοινωνική επιτυχία. Πρόκειται για έναν στοχασμό βαθιά ηθικό, σχεδόν φιλοσοφικό.

Η Τσάτσου δείχνει ιδιαίτερη ικανότητα να μετατρέπει την ατομική εμπειρία σε υπαρξιακό σχόλιο. Ποιήματα όπως «Λήθη», «Αποκάλυψη» ή «Την ευτυχία στ’ όραμα» αποτυπώνουν με ακρίβεια τις εσωτερικές ρωγμές του σύγχρονου ανθρώπου, που κυνηγάει το νόημα σε έναν κόσμο εσωτερικά αποσαθρωμένο.

Η καινοτομία της συλλογής εντοπίζεται στον διάλογο ποίησης και εικαστικής τέχνης. Κάθε ποίημα συνοδεύεται από έργο διαφορετικού εικαστικού, με ποικίλα μέσα: λάδι, μελάνι, μικτές τεχνικές, ψηφιακές συνθέσεις. Αυτή η σύζευξη δημιουργεί ένα πολυαισθητικό αποτέλεσμα, καθώς η λέξη και η εικόνα ενισχύουν αμοιβαία το συναισθηματικό και εννοιολογικό τους βάθος.

Συνολικά, το «Άνθρωπος και Χρόνος» δεν είναι απλώς μια συλλογή ποιημάτων· είναι μια ποιητική εμπειρία. Ο αναγνώστης δεν καλείται να διαβάσει αλλά να σταθεί, να αναστοχαστεί, να συναντήσει τον δικό του εαυτό μέσα στις διαδοχικές στροφές της μνήμης και της ματαίωσης. Ένα έργο που ζητά χρόνο, και τον ανταμείβει με βάθος.

Προσωπική μου αδυναμία από τη συλλογή είναι το ποίημα «Σ’ αγαπώ» γιατί εκφράζει μια αγάπη που πάλλεται ανάμεσα στο υπαρξιακό βάθος και το τραγικό στοιχείο. Η επανάληψη του «Σ’ αγαπώ» αποκτά σχεδόν τελετουργική διάσταση, ενώ η αγάπη παρουσιάζεται σαν «θεριό» – ανεξέλεγκτη δύναμη, αλλά και τραύμα. Η ποιήτρια μπλέκει τον μύθο, τη μνήμη και την προδοσία σε έναν ποιητικό λόγο που θυμίζει αρχαίο δράμα: «Ηρωίδα που τιμή δε γνωρίζει, λόγο τραγικό στο κενό μόνο αναγγέλλει». Ένα ποίημα πυκνό, σκοτεινό, που αγαπά ως πράξη έκθεσης και ματαίωσης.

Εν κατακλείδι πρόκειται για μια αρκετά χορταστική ποιητική συλλογή που προτείνουμε ανεπιφύλακτα και αξίζει να την αναζητήσετε.

Το βιβλίο 

Άνθρωπος & Χρόνος

Προσδοκίες και Ματαιώσεις 

κυκλοφόρησε το 2024 από τις εκδοσεις ΟΣΤΡΙΑ

Η Παναγιώτα Τσάτσου – Γιώτα, για φίλους και οικογένεια – γεννήθηκε το 1976 στο Θεσπρωτικό Πρέβεζας. Κάτοχος τεσσάρων πανεπιστημιακών πτυχίων, εργάζεται από το 2009 ως ακαδημαϊκός στην Μεγ. Βρετανία, με ειδίκευση στο ψηφιακό χάσμα και τον ρόλο των νέων ψηφιακών τεχνολογιών στην καθημερινότητα και την κοινωνική ένταξη ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Η ερευνητική της εργασία έχει δημοσιευθεί σε πλήθος βιβλίων και επιστημονικών περιοδικών ανά τον κόσμο. Η Παναγιώτα ξεκίνησε τη συγγραφή ποιημάτων ως νεαρή φοιτήτρια, πριν 30 έτη, και δημοσίευσε την πρώτη ποιητική συλλογή με τίτλο “Άνθρωπος & Χρόνος: Προσδοκίες και Ματαιώσεις” (Εκδόσεις Όστρια) τον Δεκέμβριο 2024.